Samen stil voor de planeet

Dit jaar gaan er in Gent, Brugge en Antwerpen maandelijks stille sit-ins door in de openbare ruimte. Waerbeke ging in gesprek met initiatiefnemers Jetty Van Ransbeeck (Gent) en Jan De Muynck (Brugge). Los van elkaar ontwikkelden ze een gelijkaardige stiltepraktijk, via Waerbeke leerden ze elkaar kennen, ontstond er uitwisseling en samenwerking.

Hoe zijn jullie ertoe gekomen om stille sit-ins te organiseren? 

Jetty: “Najaar 2024 hoorde ik over de Stille Rebellie in Nederland. Dit initiatief raakte me. Toen ik dit gevoel deelde, werden al snel een vijftal mensen enthousiast om dit mee te organiseren. Inspiratie vonden we bij markante figuren als de in 2022 overleden zenleraar Thich Nhat Hanh die pleit voor een geëngageerd Boeddhisme en ecofilosofe Joanna Macy die aanmoedigt om met aandacht aanwezig te zijn bij alles wat zich in de wereld voordoet, het meest krachtige én radicale dat we kunnen doen. We begonnen in Gent met een try-out op 28 december 2024. We verzamelden met een kleine groep mensen op het plein voor stadsbibliotheek De Krook. Een intiem en krachtig moment. We willen iedereen de mogelijkheid bieden om in stilte te zitten, meer niet. Mensen die aansluiten, beslissen zelf of ze mediteren, bidden of gewoon zitten in aandacht. Het feit dat een sit-in een collectief gebeuren is in de openbare ruimte, maakt dat er een appél van uitgaat naar voorbijgangers en naar het bredere publiek.”

Jan: “In Brugge kwamen we met een tiental mensen reeds enige tijd maandelijks samen onder de naam ‘Stilte & Transitie’. Met dit burgerinitiatief willen we via actieleren onderzoeken wat stilte kan betekenen in de maatschappelijke transitie waarin we volop zitten. We willen leren van elkaar hoe we hiermee omgaan en elkaar ondersteunen. We willen ook anderen inspireren en stimuleren om stil te staan en te bezinnen over wat er in de wereld gaande is. In het voorjaar van 2024 hielden we voor het eerst een meditatie in de publieke ruimte op de internationale Dag van de Aarde op de binnenkoer van de Hallen in dialoog met het biënnale-kunstwerk met de veelbetekenende naam ‘A Joyful Apocalyps’. Deze eerste sit-in had een positieve impact op onszelf en de voorbijgangers, daarom besloten we om dit te herhalen op het Stationsplein op de Dag van de Stilte in het najaar van 2024. Dit jaar kozen we ervoor – mede door de contacten met Gent en berichten over gelijkaardige sit-ins in Nederland – om maandelijkse sit-ins te organiseren op een vaste plek en een vast tijdstip. We doen dit omdat het goed voelt voor onszelf en omdat we geloven dat dit soort acties een effect heeft op het ‘bewustzijn in de wereld’. Niet alleen op dat van de passanten op wie het gebeuren een zichtbare indruk maakt, maar ook op dat van de bredere maatschappij.”

Welk verschil willen jullie hiermee maken in de samenleving?

Jan: “Het wordt steeds duidelijker dat de huidige ‘levensondermijnende cultuur’ op haar einde loopt. Hopelijk maakt deze plaats voor een ‘levensondersteunende cultuur’, die er wellicht heel anders zal uitzien. We willen ons in deze overgangstijd niet zozeer focussen op wat er allemaal misgaat, maar eerder al trachten vorm te geven aan die nieuwe cultuur.

Jetty: “Dat is ook ons uitgangspunt. We willen een mogelijkheid aanreiken van hoe het anders kan. We willen de waarde van stilte en al wat daaruit geboren kan worden, onder de aandacht brengen.  Temidden van de drukte en de versnelling vinden we amper ruimte om nieuwe waarden en zingeving te ontdekken. We zitten samen in de stilte. In het woordenloze is het mogelijk om elkaar te erkennen in het mens-zijn voorbij polariserende standpunten. We merken dat het daadwerkelijk iets doet met passanten. Ze vertragen en verstillen. Een voorbijganger maakte een buiging naar het groepje dat stil zat. Een vrouw legde de hand op haar hart. Twee jongens bleven staan en gaven aan graag mee te komen doen. Dit wijst er volgens ons op dat mensen geraakt worden. Ze weten misschien niet goed wat hen precies raakt. Maar dat raken is ontzettend belangrijk.”

Jetty en Jan willen met de sit-ins een diverse groep van burgers bereiken, ze willen hierbij zo inclusief mogelijk zijn. De mensen die deelnemen komen uit verschillende hoeken. Klimaatactivisten, persoonlijke kennissen en contacten via andere organisaties, boeddhisten,christenen, vrijzinnigen, oudere en jongere voorbijgangers die even of wat langer aansluiten.

Hoe bereiken jullie de deelnemers? Doen jullie extra inspanningen naar bepaalde groepen?

Jetty: “Sommige mensen komen elke keer terug en nieuwe mensen sluiten aan. Het initiatief groeit organisch. We hebben het gevoel dat we een steentje gooien en de cirkels verder uitdeinen. Soms zie ik onze uitnodiging ergens verschijnen zonder dat we daar zelf moeite voor deden. Je kunt het mond-tot-mond publiciteit noemen. Aangenaam verrassend hoeveel mensen dit genegen zijn. Daarnaast sturen we digitale persoonlijke uitnodigingen uit. We vertellen er ook hier en daar over. We communiceren via sociale media, posters en flyers. Verschillende organisaties steunen het initiatief en maken het mee bekend, o.a. Zen Sangha Zendo, Leven in Aandacht, Triratna, La Verna, de Dominicus gemeenschap, Ecokerk, Klimaatcontact, Extinction Rebellion, Gents Milieufront, Avansa regio Gent en het ruime netwerk van Waerbeke. Recent nog verscheen een artikel op de website van de Grootouders voor het Klimaat en in het Nieuwsblad.”

Jan: “Wij doen het net zo. Wij hebben een flyer gemaakt en het bericht ook gestuurd naar verschillende ‘bevriende’ organisaties zoals Stilte & Transitie, Yot-Brugge, een Brugse Sangha, een meditatiegroep in de Madeleinekerk en Avansa regio Brugge.

Hoe gaat een sit-in precies in zijn werk? Wat kunnen deelnemers verwachten?

Jan: “We zitten samen rond een maquette van een wereldbol. We stellen de stoelen geschrankt op in twee cirkels en de initiërende groep verspreid zich over de beide cirkels. Uit de vorige edities leerden dat we de stoelen niet in een gesloten kring moeten zetten, omdat dit niet uitnodigend is. We zetten lege stoelen voor passanten die worden uitgenodigd om mee te komen zitten via enkele bordjes waarop te lezen staat: ‘Sluit even bij ons aan / Join us for a while’. We zitten drie keer een kwartier, afgewisseld met een korte stapmeditatie.”

Jetty: “Ook wij zitten drie keer een kwartiertje stil met telkens een korte pauze er tussen. Mensen kunnen zitten op een kussen of stoeltje, of gewoon op een karton. Ze brengen zelf iets mee of kunnen gebruik maken van de stoelen, matten en dekens die wij ter beschikking stellen. We zitten in een uitnodigende halve maanvorm. Twee borden verklaren aan de voorbijgangers waarom we daar zitten: ‘Stilte voor het klimaat en stilte voor de planeet’ en hoe het verloop is. We werken met ‘stewards’ die een woordje uitleg geven aan nieuwsgierige omstanders. Dat werkt echt goed. We dringen niets op, overtuigen nergens van. We luisteren vooral en nodigen eventueel uit om mee te komen zitten. De respons is vaak positief en de gesprekjes geven mij, op het moment dat ik steward ben, energie. De aanwezigheid van stewards geeft ook veiligheid aan de mensen die stil zitten. Na de sit-in is er mogelijkheid om na te praten en ervaringen te delen. Dat wordt als verbindend en deugddoend ervaren.”

Hoe zien jullie de stille sit-ins evolueren in de toekomst?

Jan: “Ik droom ervan dat er in vele steden gelijkaardige sit-ins ontstaan – zodat het een ‘normaal’ verschijnsel wordt – waarbij mensen elkaar maandelijks kunnen terugvinden om elkaar te ondersteunen en om het bewustzijn in de wereld te versterken.”

Jetty: “Wij zien de beweging nu al groeien. In Leuven vinden sinds kort Klimaatwakes plaats, in Antwerpen is er heel recent een gelijkaardig initiatief opgestart. Dat er ook telkens sit-ins in Brugge doorgaan op dezelfde dag als in Gent, ervaren we als stimulerend en verbindend. Ik droom alvast van een wereldwijd web dat zich verenigt in de stilte. Tot het moment dat de stilte vanzelfsprekend wordt.”

Meer weten of meedoen?

Gent: sit-ins elke eerste zaterdag van de maand van 15u tot 16u, onder de Stadshal.

Brugge: sit-ins elke eerste zaterdag van de maand van 10u30 tot 11u30, op de Burg.

Antwerpen: sit-ins elke eerst zondag van de maand van 13u tot 14u, op het Operaplein.