Over het opzoeken van stilte

Dansen is bewegen. We bewegen allemaal. Heel de wereld beweegt, en dat is maar goed ook. Bewegen doet ons vooruitgaan. Maar het dansen en bewegen gaat alsmaar sneller, met steeds meer mensen en steeds meer lawaai: gonzende activiteit. Overal is er ruis. Overal is de ratrace gaande. Alles wordt op elkaar gedrukt. Drukte dus. En dus ook druk. Het lijkt ook of er altijd tijd te kort is. Heb je soms ook die indruk?
Stilte is een heel schaars goed geworden. Waar is het nog stil? Alles wordt van een soundtrack voorzien. Is stilte dan gevaarlijk? Vaak heb ik zelfs de indruk dat mensen niet meer met stilte om kunnen gaan. Waarom hunkert men zo naar vol? Waarom elk gaatje inkleuren? Mag het niet leeg? Is stilte dan zo ongemakkelijk? En als ze ongemakkelijk is, is dat dan geen teken dat er iets niet in evenwicht is? Als ik naar mijn eigen proces kijk, was stilte voor mij vroeger eerder iets ongemakkelijks. Ik huiverde ervoor om alleen te zijn. Juist door te oefenen in stilte, heb ik die voor mezelf leren accepteren en zelfs waarderen.

Een bewuste keuze

Soms kan het heel nuttig zijn om even bij de dingen stil te staan, om even afstand te nemen van de drukte om je heen en weer aansluiting te vinden bij je ‘zelf ’: bewust even de pauzeknop indrukken. Ik voeg het woord bewust hier graag toe, omdat het anders toch niet gebeurt. De agenda loopt altijd wel vol, als je dat toelaat. Ik heb het af en toe echt nodig, nog veel meer dan ik zelf soms toegeef: de stilte opzoeken om echt bij de dingen om me heen stil te kunnen staan, ze volledig in me op te kunnen nemen en mijn eigen ritme te zoeken.

De laatste jaren ben ik gaan beseffen hoe hard ik soms de stilte nodig heb. Ik wandel veel. Vaak urenlang met iemand naast mij zonder een woord te zeggen. In stilte. Dat zijn best prettige gesprekken. Het beste in communicatie is horen wat er niet gezegd wordt. Met elkaar communiceren is meer dan woorden op elkaar afvuren. Het durven inbouwen van stilte in een gesprek kun je leren: door bewust niet te praten, door met regelmaat de stilte op te zoeken en de kracht ervan zelf te ervaren.

Om de zes weken plan ik een dag totale stilte. Ik zoek de afzondering op stilteplekken. Soms doe ik dat ook voor een langere periode van enkele dagen. Ik zonder me dan af om nieuwe zuurstof op te doen, soms helemaal alleen, soms samen met anderen. Samen de stilte dragen in een strak monnikenbestaan geeft binding: drie kwartier zitmeditatie, drie kwartier wandelmeditatie, drie kwartier zitmeditatie, drie kwartier wandelmeditatie, van ’s morgens zes tot ’s avonds tien uur. Fysiek en mentaal zwaar maar, zo blijkt achteraf, o zo verfrissend.

Ik doe het ook vaak na een vergadering, om de overgang naar een volgende vergadering te kunnen maken. Dan las ik bewust wat tussentijd in. Ik zonder me even af op mijn kantoor. De energie laten stromen, alles losschudden, me bewust worden van mijn eigen lichaam. In drukke tijden kan dat me echt helpen. Een kwartier volstaat meestal al om alles weer helder te zien. Ik wil mensen bezielen, maar dat kan pas als ik zelf tot rust kan komen.

In drie stappen naar stilte

Stilte heeft niet alleen te maken met de ‘afwezigheid van geluid’. Het gaat ook over ‘stilstaan’. Het is zo belangrijk dat je af en toe uit het systeem stapt en afstand neemt, er even tussenuit knijpt, dat je de handeling waarmee je bezig bent onderbreekt. Björn Prins, ik noem hem mijn stiltecoach, heeft in zijn boek Mindful@Work het proces beschreven dat je in stilte tot jezelf kan brengen (Prins, 2010). Dat proces bestaat uit drie stappen: stoppen-landen-kijken.

Stoppen betekent dat je de stresshouding van de doe-modus waarin 
je je elke dag onbewust bevindt, waarin je slaaf bent van jezelf en je omgeving, bewust op een milde manier doorbreekt. Dat doorbreken is een noodzakelijke stap om tot reflectie te komen. Björn Prins: ‘Op het moment dat je deze eerste stap zet, zit je niet meer in de drukte of de stress, maar observeer je de drukte of de stress. Dat is al een wereld van verschil. Het is belangrijk dat je in deze fase niets moet veranderen of aanpassen aan de werkelijkheid buiten jou. Dit is gewoon de oversteek van doen naar zijn. Daarmee zet je de tweede stap in werking.’

De tweede stap omvat het landen in het nu-moment. Björn Prins: ‘Het is het observeren en het ontspannen van het lichaam. Aandacht geven aan het lichaam impliceert altijd dat je hier-en-nu bent. Je lichaam bevindt zich nooit in het verleden noch in de toekomst. Landen betekent verder dat je je gezicht en je kaken ontspant, je schouders laat hangen, je handen in je schoot legt en een oefening doet waarbij je je bijvoorbeeld concentreert op de bewegingen van je buik. Het is niet de bedoeling dat je stopt met denken of dat je met een vingerknip zou gaan ontspannen. Het is wel een uitnodiging om je lichaam de nodige ontspanning te geven … Je laat de dingen zijn zoals ze willen zijn, niet noodzakelijkerwijs zoals jij wilt dat ze zijn.’

Als derde stap ga je naar jezelf kijken, jezelf gewaarworden. Björn Prins: ‘Je laat toe wat er is. Wat er ook speelt in je gedachten, laat het toe. Noteer het mentaal als “denken, denken …”. Als er emoties zijn, laat deze dan evengoed toe. Je hoeft ze niet te veranderen. Je kunt ze gemakkelijk innerlijk opmerken. Alsof je in je eigen wereldje begint rond te kijken … Registreer zaken als vermoeidheid, zwaarte, druk of pijn, zonder meer. Zijn er geluiden? Oké, prima, merk ze gewoon op. Ervaar je de geluiden als storend, mooi, dan kun je meteen aan de slag gaan met het opmerken van irritatie …’

Veel mensen met een hectisch beroepsleven durven het niet aan om eens te stoppen, te landen en te kijken, onder meer omdat ze denken dat ze dan niet productief en efficiënt bezig zijn. ‘Maar dat is een van de grote misvattingen. Wie geregeld de tijd neemt om stil te staan, te begrijpen en te kiezen – dat zijn kernwaarden van mindfulness – zal uiteindelijk tot 20 procent efficiënter werken. Daar bestaan studies over. Alleen als we aandachtig zijn in het nu, kunnen we onze talenten aanscherpen, gewoontepatronen doorbreken en de automatische piloot uitschakelen. Daardoor zullen we onszelf, anderen en de stroom van informatie juister zien en dus een vollediger beeld krijgen van de situatie. Dat heeft tot gevolg dat we beter begrijpen en voor meer effectieve oplossingen kunnen kiezen.’ (Bracke, 2010)

In de stiltemomenten word je weer getuige van jezelf, anders ben je getuige van de ander. Het is een tool om het mogelijk te maken de dingen met een nieuwe blik te benaderen en vooral bewust te leven, of zoals Björn Prins het beschrijft: ‘Telkens opnieuw te kijken naar wat je boeit, naar de mensen om je heen, fouten kunnen maken en opnieuw beginnen, je collega’s zien en hen echt in de ogen kijken. Het is een soort innerlijke speelsheid die creatief en open maakt.’ (Prins, 2010)

Meestal doe je in stilte je ogen dicht. Maar als je je ogen openhoudt en de stilte volhoudt, zul je de wereld daarbuiten op een andere manier gaan observeren. Het is moeilijk om uit te leggen wat stilte met je doet. Bij iedereen zal dat trouwens anders zijn. Bij mij zijn de eerste uren de moeilijkste, daarna gaat het wat gemakkelijker. Als het stil wordt, hoor ik eerst heel luid het lawaai in mijn hoofd. Mijn hoofd staat bijna nooit helemaal stil. Maar gedachten zijn maar gedachten. Als die storm na enkele uren gaat liggen, dan komt de creativiteit los. Indrukken worden intenser.

Het hoeft trouwens niet per se stil te zijn om in jezelf deze drie stappen te doorlopen en even rust te kunnen vinden. Soms kom je in een discussie terecht. Als je dan even connectie met jezelf kunt maken en zo de stilte vindt, kun je vermijden dat je je emotioneel laat meeslepen in de discussie. Het kan ook in de file of tijdens het wachten bij het zetten van een kopje thee. Elk wachten kun je zo nuttig en bewust invullen.

Bronwerking

Als je in de stilte duikt, maak je contact met de wereld van je binnenkant. Er is zowel mentale, emotionele als fysieke activiteit. Er komen nieuwe ideeën, ingevingen. Alles borrelt vanzelf op. Door in stilte te wandelen krijg je een frisse blik. Het is alsof je jezelf de ruimte geeft om nieuwe verbanden te ontdekken. In de stilte krijgt je geest de ruimte om die verbanden vrij te gaan verkennen. Je leert de signalen van je eigen lichaam, je binnenwereld, weer op te pikken. Je voelt je ademhaling. Je voelt je hartslag. Je wordt jezelf veel bewuster van je eigen lichaam en de signalen die het uitzendt. Het maakt veel emoties los, ook vermoeidheid en spanning. Daarom alleen al is in de stilte duiken goed. Het hectische leven van alledag laat ons de signalen van ons eigen lichaam negeren. Dat gebeurt onbewust. Het niet luisteren naar ons lichaam sluipt in het zog van de drukte ons leven binnen. Als leidinggevende geef je jezelf continu. Het kan dan gebeuren dat je energiebron leeg raakt. Als je eigen bron opdroogt, kun je anderen niet blijven voeden. Het is dus belangrijk dat je je eigen bron continu voeding blijft geven. Stilte kan daarvoor als werkvorm dienen.

Stilte maakt bij mij veel los. Je kunt mijmeren en wegdromen. Je kunt de dingen in je hoofd op hun beloop laten. Je kunt je hoofd laten leeglopen, en later weer laten vollopen. Vandaar dat het zo interessant is om als leider in stilte te gaan. Stilte biedt je de mogelijkheid om in contact te komen met jezelf als leider. De stilte zal dingen in je losmaken waardoor je op een andere manier naar jezelf en je onderneming gaat kijken. Er zullen je nieuwe inzichten en nieuwe ideeën invallen waaruit je nieuwe energie zult putten.

Omgaan met je eigen stilte, met je eigen bezieling, met je eigen lichaam, zet je ook automatisch aan tot het meer ruimte geven aan anderen om zich natuurlijk te ontwikkelen. Je leert de organisatie dan te luisteren naar haar eigen lichaam en zichzelf te ontwikkelen op een natuurlijke wijze, zonder dat je daarvoor een bepaalde theorie hoeft toe te passen. 

bewerkt uit: Joost Callens, De kwetsbare leider, bouwstenen voor persoonlijke ontwikkeling en leiderschap, LannooCampus, 2015